رسائل اخوان الصفا
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ابوسلیمان مقدسی و دیگران |
| موضوع | گوناگون |
| سبک | دائرةالمعارف |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۴ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | گوناگون |
رسائل اِخْوان الصَّفا یا رسائل اخوان الصفا و خُلّان الوفا دائرة المعارفی از دانش‌های مختلف است. هدف از نگارش این رسائل، راهنمایی و هدایت گمراهان و غافلان و آشنایی با همه بخش‌های دانش‌ها و هنرهای نظری و عملی ذکر شده است. این رسائل، مطالب گسترده‌ای در حوزه علوم منطقی، ریاضی، طبیعی، الهی و حکمت عملی دارد.
گفته شده نویسندگان این رسائل ایرانی و شیعه بودند. برخی آنها را از اسماعیلیان و بعضی از قرمطیان دانسته‌اند.
معرفی اجمالی رسائل
رسائل اخوان الصفا دایرة المعارفی شامل ۵۲ رساله از دانش‌های مختلف است که با هدف و انگیزه‌ی دربرگیری همه معارف و انتقال آنها به انسان‌ها به نگارش درآمده است. مراد نویسندگان این بود که پیروان خود را هدایت کنند تا با صفات خدایی زندگی کنند.
بنابر گزارشی، ابوحیان توحیدی هدف نگارش این رسائل را نجات دین از نادانی‌ها و گمراهی‌ها به کمک فلسفه دانسته است.
معرفی اخوان الصفا
درباره اینکه اخوان الصفا چه کسانی بودند، اختلاف نظر و ابهام وجود دارد؛ زیرا آنها عمداً نامشان را پنهان می‌کردند.
در منابع تاریخی از افرادی مانند زید بن رفاعه، ابوسلیمان مقدسی، علی بن هارون زنجانی، ابواحمد نهرجوری(مهرجانی)، عوفی به عنوان نویسندگان رسائل اخوان الصفا نام برده شده است. گفته شده اخوان الصفا شیعه و ایرانی بودند؛ اما در مذهب آنها اختلاف است. برخی مذهب اخوان الصفا را اسماعیلیه دانسته‌اند. بعضی آنها را از قَرمَطیان، یکی از شاخه‌های فرقه اسماعیلیه، شمرده‌اند.
ویژگی‌ها
برخی از ویژگی‌هایی که رسائل اخوان الصفا را از دیگر مکتوبات فلسفی متمایز می‌کند از این قرار است:
- طبقه‌بندی خاص دانش‌های فلسفی: رساله‌های اخوان الصفا در چهار بخش ریاضی-تعلیمی، جسمانی-طبیعی، نفسانی-عقلی و ناموسی-الهی دسته‌بندی شده‌اند.
- تمثیلات عددی: در همه رساله‌های اخوان الصفا از تمثیل‌های عددی بهره گرفته شده است.
- آمیختگی با نجوم و باورهای خرافه‌نما: اخوان الصفا به مباحثی مانند سحر، طلسم و احکام نجومی بسیار اهمیت می‌دادند و فلسفه خود را با آنها آمیختند.
- استشهاد فراوان به آیات قرآن: اخوان الصفا برخلاف بسیاری از فیلسوفان، فراوان به آیات قرآن و گاه به احادیث تمسک و استناد کرده و با این شیوه بر هماهنگی دین و فلسفه تأکید کرده‌اند.
اهتمام به مواعظ اخلاقی و تأکید بر رازداری و حفظ اسرار را از دیگر ویژگی‌های این رسائل شمرده‌اند.
تاریخ تألیف
در تاریخ تألیف رسائل میان پژوهش گران اختلاف نظر است. برخی تاریخ تنظیم کتاب را قرن چهارم قمری/دهم میلادی و بعضی سال‌های ۲۶۰ تا ۲۹۷ق، عده‌ای پیش از استقرار خلافت فاطمیان در ۲۹۷ق، گروهی بین سال‌های ۳۵۰ تا ۳۷۵ق و برخی نیز سال‌های ۳۵۰ تا ۳۷۰ق، یعنی پیش از تسخیر مصر از سوی فاطمیان در ۳۵۸ق دانسته‌اند.
تعداد و ساختار
رساله‌های اخوان الصفا که در دست است، ۵۲ رساله است، در حالی که در برخی موارد به ۵۱ رساله اشاره شده است. رساله پنجاه و دوم الرسالة الجامعة است که گفته شده بعدها به رسائل افزوده شد.
رسائل شامل چهار بخش عمده است و هر بخشی چندین رساله را دربرمی گیرد. چهار بخش اصلی از این قرارند:
- رسائل ریاضی - تعلیمی (۱۴رساله)؛
- رسائل جسمانی - طبیعی (۱۷رساله)؛
- رسائل نفسانی - عقلی (۱۰رساله)؛
- رسائل ناموسی - الهی (۱۱رساله).
برخی از رسائل ریاضی - تعلیمی عبارتند از: عدد، هندسه، ستاره‌شناسی، موسیقی، جغرافیا، منطق، مقولات ده‌گانه، برهان.
از جمله رسائل جسمانی - طبیعی نیز می‌توان به این موارد اشاره کرد: درباره آسمان و گیتی، پیدایش و تباهی (کون و فساد)، ماهیت طبیعت، ترکیب پیکر انسان، حاس و محسوس، توانایی انسان در شناخت‌ها، ماهیت مرگ و زندگی، ماهیت لذت و درد، علل اختلاف زبان‌ها.
بعضی از رسائل نفسانی - عقلی نیز بدین گونه است: مبادی عقلی طبق عقاید اخوان الصفا، عقل و معقول، ماهیت عشق، ماهیت قیامت و معراج، علت‌ها و معلول‌ها.
رسائل ناموسی - الهی این رساله‌ها را در بردارد: در عقاید و مذاهب، درباره عقاید اخوان الصفا، ماهیت راه به سوی خدا و چگونگی رسیدن به او، در ماهیت ایمان و خصال مؤمنان، دربارۀ ماهیت قانون الاهی و وضع شرعی، در انواع سیاست‌ها، در ماهیت سحر و افسون و طلسمات و... .
چاپ‌ها و ترجمه‌ها
نخستین چاپ کامل مجموعه رسائل در چهار جلد در ۱۳۰۳–۱۳۰۶ق به کوشش نورالدین بن جیواخان در بمبئی منتشر شد. در ۱۳۰۶ق، بخش اول رسائل در قاهره، در ۱۳۴۷ق/۱۹۲۸م هر چهار جلد با دو مقدمه از احمد زکی پاشا و طه حسین در قاهره و در ۱۹۵۷م نیز در ۴ جلد در بیروت منتشر شد.
زبان اصلی رسائل عربی است؛ اما بخش‌هایی از آن به زبان‌های مختلف ترجمه شده است. گزیده‌هایی از آن به فارسی، آلمانی، فرانسوی، انگلیسی و ترکی ترجمه و منتشر کرده است.
پانویس
- ↑ کربن، تاریخ فلسفه اسلامی، ۱۳۵۲ش، ص۱۷۱.
- ↑ یوسفیان، «شکل گیری فلسفه اسلامی»، ص۲۳۹و۲۴۰.
- ↑ شرف، «اخوان الصفا»، ص۲۴۲.
- ↑ نگاه کنید به: کربن، تاریخ فلسفه اسلامی، ۱۳۵۲ش، ص۱۷۰؛ شرف، «اخوان الصفا»، ص۲۴۴و۲۴۵.
- ↑ یوسفیان، «شکل گیری فلسفه اسلامی»، ص۲۴۱.
- ↑ کربن، تاریخ فلسفه اسلامی، ۱۳۵۲ش، ص۱۷۰ و ۱۷۳؛ یوسفیان، «شکل گیری فلسفه اسلامی»، ص۲۴۳.
- ↑ نگاه کنید به: شرف، «اخوان الصفا»، ۲۴۵ و ۲۴۶.
- ↑ نگه کنید به: یوسفیان، «شکل گیری فلسفه اسلامی»، ص۲۴۴-۲۴۸.
- ↑ نگه کنید به: یوسفیان، «شکل گیری فلسفه اسلامی»، ص۲۴۸و۲۴۹.
- ↑ کربن، تاریخ فلسفه اسلامی، ۱۳۵۲ش، ص۱۷۰.
- ↑ نگاه کنید به: شرف، «اخوان الصفا»، ص۲۴۶.
- ↑ کربن، تاریخ فلسفه اسلامی، ۱۳۵۲ش، ص۱۷۱.
- ↑ کربن، تاریخ فلسفه اسلامی، ۱۳۵۲ش، ص۱۷۱.
- ↑ اخوان الصفا، رسائل اخوان الصفا، دارالاسلامیه، ج۱، ص۲۱؛ کربن، تاریخ فلسفه اسلامی، ۱۳۵۲ش، ص۱۷۱؛ یوسفیان، «شکل گیری فلسفه اسلامی»، ص۲۴۵.
- ↑ نگاه کنید به: اخوان الصفا، رسائل اخوان الصفا، دارالاسلامیه، ج۱، ص۲۱-۴۲؛ شرف، «اخوان الصفا»، ص۲۴۸.
- ↑ شرف، «اخوان الصفا»، ص۲۴۷.
- ↑ شرف، «اخوان الصفا»، ص۲۴۷ و ۲۴۸.
- ↑ کربن، تاریخ فلسفه اسلامی، ۱۳۵۲ش، ص۱۷۳و۱۷۴.
منابع
- اخوان الصفا، رسائل اخوان الصفا و خُلّان الوفا، بیروت، دارالاسلامیه، بی‌تا.
- شرف، شرف الدین خراسانی، «اخوان الصفا»، در دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش.
- کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه اسدالله مبشری، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۵۲ش.
- یوسفیان، حسن، «شکل‌گیری فلسفه اسلامی»، در: درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی، زیرنظر محمدفنایی اشکوری، ج۱، تهران، انتشارات سمت؛ قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۹۰ش.